داستان كوتاه
« داستان كوتاه ترجمه اي است از "Short story"، اصطلاح انگليسي و مترادف و هم معني با « نوول» ( Nouvelle) اصطلاح فرانسوي.
در تعريف داستان كوتاه نوشته اند، داستاني است كه :
1- طرح منظم و مشخصي دارد.
2- يك شخصيت اصلي دارد.
3- اين شخصيت، در يك واقعه ي اصلي ارايه مي شود.
4- به صورت « كلي» كه همه ي اجزاء آن با هم پيوند متقابل دارند، شكل مي بندد.
5- تأثير واحدي را القا مي كند.
6- كوتاه است.
حال، خصوصيات مميزه ي فوق را به قالب تعريف درآورده مي گوييم:
داستان كوتاه اثري است كوتاه كه درآن نويسنده به ياري يك طرح منظم شخصيتي اصلي را دريك واقعه ي اصلي نشان مي دهد، و اين اثر برروي هم تأثيرواحـدي را القا مي كند.
بايد توجه داشت كه داستان هاي كوتاه اصولاً يك پرسناژ ( شخصيت) اصلي بيشتر ندارند و به ندرت اتفاق مي افتد كه دو شخصيت يك داستان در اهميت از هر حيث با هم برابر باشند.
بيشتر داستان هاي كوتاه با واقعه ي واحدي كه در زندگي يك يا دو شخص از اشخاص داستان روي داده است سرو كار دارند.»


ادگار آلن پو داستان كوتاه را چنين تعريف كرده است:
« نويسنده بايد بكوشد تا خواننده را تحت اثر واحدي كه اثـرات ديگر مادون آن باشد، قرار دهد. چنين اثري را تنها داستاني مي تواند داشته باشد كه خواننده دريك نشست كه بيش از دو ساعت نباشد، تمام آن را بخواند.»
سامرست موام بر اين باور است كه:« داستان كوتاه، قطعه حكايتي است كه بسته به بلندي و كوتاهي حكايت، روي هم رفته مي توان آن را بين ده دقيقه تا يك ساعت خواند.»
« ادگار آلن پو، نويسنده ي آمريكايي، در تعريفي ديگر از داستان كوتاه مي گويد:
« داستان كوتاه كاري است روايـي و منثور كه براي خوانـدن آهسته ي آن نيم ساعت تا دوساعت وقت لازم است...»
اچ.جي. ولز داستان كوتاه را چنين تعريف مي كند:
« هرقطعه يا تصوير كوتاهي كه بتوان آن را در نيم ساعت خواند.»
اما هدفيلد آن را چنين مي خواند:
« قصه اي كه بلند نيست.»
شرويك منتقد انگليسي مي گويد:
« داستان كوتاه به مسابقه ي اسب سواري شبيه است؛ آنچه درآن اهميت دارد، اول و آخر آن است.»
درحالي كه چخوف معتقد است:
« نبايد در بند اول و آخر داستان كوتاه بود.»
سروالپل،رمان نويس و منتقد انگليسي، مي گويد:
« ... داستان بايد گزارش حوادثي باشد كه آكنده از حركات پياپي و با تدريجي غيره منتظره رخ دهند و به شكلي سرگرم كننده به اوج بروند.»
جك لندن نيز معتقد است كه :
« داستان كوتاه بايد از لحاظ ارتباط ميان زندگي و حادثه تا حد زيادي منسجم باشد و مهيج و سرگرم كننده.»
جمال ميرصادقي دراين باره مي گويد:
« داستان كوتاه، داستاني است كه كوتاه باشد و بتوان آن را در ظرف نيم ساعت خواند.»
« داستان كوتاه بايد از دو هزار و پانصد كلمه بيشتر باشد و از ده هزار و حداكثر هزار كلمه بيشتر نباشد.»
مير صادقي در جايي ديگر در تعريف داستان كوتاه و خصوصيات آن مي گويد:
« در داستان كوتاه، از واقعه صحبت مي شود، بدين معني كه اغلب داستان هاي كوتاه داراي يك
واقعه ي بزرگ مركزي است كه حوادث و وقايع ديگر براي تكميل و مستدل جلوه دادن آن آورده
مي شود. پس در داستان كوتاه ، واقعه ي مركزي مثل خورشيدي است كه حوادث ديگر مثل
سياره هايي به دور آن بگردد و وابسته و همبسته ي آن باشد و دركل يك منظومه را تشكيل بدهد.»
پيترو تسلند دركتاب « شيوه هاي داستان نويسي» مي نويسد:
« داستان كوتاه يك نوشته ي روايتي است كه بتوان آن را در يك نشست خواند.»
صفدر تقي زاده دركتاب « شكوفايي داستان كوتاه» مي گويد:
« داستان كوتاه مثل ساير انواع ادبي، وضع و موقعيت بشري را براي خواننده روايت مي كند.
نويسنده ي داستان كوتاه، دركار خود همان قدر هوشيار و منضبط است كه يك شاعر، شعر و داستان كوتاه، خويشان نزديك اند و هر دو ساختي دقيق و موجز و ظريف دارند.»
ويليام فاكنر گفته است:
« هر رمان نويسي اولش مي خواهد شعر بگويد، بعد مي بيند كه نمي تواند، آن وقت به داستان كوتاه روي مي آورد كه بعد از شعر، مطلوب ترين فرم ادبي است و وقتي كه دراين كار هم فرو ماند، به نوشتن رمان دست مي زند.»
و دركتاب « مباني داستان كوتاه» آمده است:
« داستان كوتاه، داستاني است كه درآن به قصد بيان پيامي واحد شخصيت يا شخصيت هاي اصلي در واقعه اي واحد نشان داده مي شوند.»
الف: انواع داستان كوتاه
داستان كوتاه انواع گوناگوني دارد، اما به طور كلي مي توان داستان كوتاه را به دو نوع مشخص نيز تقسيم كرد:
داستان كوتاه پيرنگ دار و داستان كوتاه بي پيرنگ.
الف/1: داستان كوتاه پيرنگ دار:
جمال ميرصادقي دراين باره مي نويسد:
« داستاني است كه براساس انگيزه ي وقايع و حوادث بنا شده باشد و رابطه ي " علت و معلولي" ميان وقايع و حوادث داستان برقرار باشد.
" پيرنگ" (Plot) عنصري است كه همبستگي حوادث داستان را به طور عقلاني به وجود مي آورد و به داستان وحدت هنري مي دهد.»
به عبارت ديگر:
« داستان پيرنگ دار درگير گره گشايي مسأله يا قضيه ي مخصوصي است كه قهرمان يا شخصيت اصلي با آن روبه روست.»
الف/2: داستان كوتاه بي پيرنگ:
دركتاب « داستان هاي نو» به نقل از جمال ميرصادقي در باب اين موضوع نوشته شده است:
« داستاني است كه درآن وحدث تأثير يا وحدت حال و هوايي، داستان را به بزنگاه و بحران بكشاند و برخلاف داستان هاي واجد پيرنگ، چنين بزنگاهي ضرورتاً وابسته به واژگوني وضعيت ها و موقعيت هاي داستان نيست كه موجب كشمكش و هول و ولاي داستان مي شود، بلكه بزنگاه داستان وابسته به مفهوم طنزآميز يا نمادين يا روشنفكرانه ي داستان است. و به قول " همينگوي"، اين داستان ها مثل يخ هاي شناور قطبي است كه بيشترين زير آب پنهان مانده است.»
« داستان كوتاه بدون پيرنگ اثر كوتاه خلاقه اي است كه درآن وحدت تأثيري يا وحدت حال و هوايي به نقطه ي اوج يا هيجان انگيزترين لحظه برسد و به فرجام يا گره گشايي حاصل از آن بينجامد.»
ب: داستانك
اُ. هنري در تعريف داستان كوتاه كوتاه – داستانك- مي گويد:
« يك داستان مينياتوري كه يك كل كامل است. و دركمتر از دو هزار كلمه و يا كمتر سعي دارد كه بر يك وضعيت و مردم درگير درآن وضعيت روشنايي درخشان آشكاركننده اي بيفكند. پايان داستان كوتاه همچون يك حلقه به آغاز آن باز مي گردد. داستان كوتاه كوتاه بايد فشرده باشد و يك دوره ي كوتاه زمان درهم فرو رفته را دربر گيرد. از حداقل تعداد ممكن و شخصيت هاي داستاني استفاده كند و هركلمه اي ازآن بايد براي هدفي آورده شده باشد.»
« داستان كوتاه ممكن است خيلي كوتاه باشد(حدود 500 تا 1500 كلمه) كه دراين صورت به آن داستان كوتاه كوتاه/ داستانك/ داستان خيلي كوتاه ( Short short story) مي گويند و مي توان آن را لطيفه ي ( Anecdote) گسترش يافته اي تلقي كرد.»
« داستانك داستاني به نثر است كه بايد از " داستان كوتاه" جمع و جورتر و كوتاه تر باشد و از پانصد كلمه كمتر و از هزار و پانصد كلمه بيشتر نباشد. درآن عناصر" كشمكش" و " شخصيت پردازي" و " صحنه" مقتصدانه و ماهرانه صورت گرفته باشد . داستانك همه ي عناصر داستان كوتاه را درخود جمع دارد جز آن كه اين عناصر با ايجاز و اختصار همراه است.»
« نمونه ي زيبا و موفق داستانك درميان داستان هاي نوين فارسي " ماهي و جفتش" نوشته ي " ابراهيم گلستان " است. " مادلن" از" صادق هدايت" و " عدل" و " آخر شب" از" صادق چوبك" نيز داستانك محسوب مي شوند.»